Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę testamentów jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. z dnia 18 maja 1964 rok, Nr 16 poz. 93 ze zm.), w szczególności artykuły 922-1088. Przepisy określają tzw. dziedziczenie ustawowe i wskazują, kto dziedziczy spadek po zmarłym. Na podstawie tych przepisów, po śmierci danej osoby, sąd spadku lub notariusz wskazuje spadkobiercę ustawowego
Warto podkreślić, że przy braku testamentu, spadkobierców określają standardowe zapisy ustawowe. Dopiero poprzez spisanie testamentu, najlepiej w formie aktu notarialnego, majątek może być przekazany osobom spoza kręgu spadkobierców ustawowych lub może być ograniczony do części tych osób.
Przy braku testamentu, dziedziczenie określone jest w ściśle ustalonej kolejności, czyli w ustawowym porządku dziedziczenia. Pierwszymi osobami dziedziczącymi majątek zmarłego są małżonek oraz (zstępni) dzieci. W przypadku braku (zstępnych) dzieci czy wnuków, majątek zmarłego dziedziczy małżonek oraz rodzice zmarłego. W przypadku, gdy jedno z rodziców nie żyje, należny mu udział przypada rodzeństwu zmarłego w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie żyje, należny mu udział przypada dzieciom rodzeństwa.
Rodzaje testamentów
Kodeks cywilny przewiduje dwie główne formy testamentów: zwykłe i szczególne. Najczęściej mamy do czynienia w testamentami zwykłymi. U notariusza spisywane są wyłącznie takie. Do testamentów szczególnych zaliczamy testament ustny, testament podróżny i testament wojskowy. W odróżnieniu od testamentów zwykłych, mogą być sporządzone jedynie w określonych sytuacjach i mają ograniczoną w czasie ważność. Spośród testamentów szczególnych, w praktyce najczęściej występuje testament ustny.
Testament zwykły
Wśród testamentów zwykłych, ze względu na sposób ich sporządzenia, wyróżniamy testamenty holograficzne, notarialne i allograficzne.
- Testament holograficzny to testament sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę. Powinien on być w całości napisany ręcznie, podpisany i opatrzony datą. Testament napisany np. na komputerze i opatrzony odręcznym podpisem uznaje się za nieważny.
- Testament notarialny jest najbezpieczniejszą, najtrudniejszą do podważenia formą testamentu. Jest on sporządzany przez notariusza w formie aktu notarialnego. Spadkodawca może więc być pewien, że dokument będzie zredagowany profesjonalnie i bardzo ciężko będzie go podważyć.
- Testament allograficzny, zwany urzędowym sporządzany jest w formie ustnej przy obecności dwóch świadków i którejś z osób wymienionych w kodeksie cywilnym: wójcie (burmistrzu, prezydencie miasta), staroście, marszałku województwa, sekretarzu powiatu lub gminy, kierowniku urzędu stanu cywilnego. Testament ustny sporządza się, gdy zachodzi obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli okoliczności nie pozwalają na sporządzenie testamentu zwykłego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia oraz podpisami osób biorących udział w jego sporządzeniu, bądź na drodze zeznań składanych przed sądem.
Testament notarialny, czyli w formie urzędowego aktu notarialnego
Testament notarialny to jedna z najbezpieczniejszych form sporządzenia testamentu – jako jedyny traktowany jest jak dokument urzędowy, co w razie sporu sądowego stawia go w hierarchii dowodów wyżej od innych rodzajów dokumentów mających potwierdzać ostatnią wolę spadkodawcy. Mimo że taki rodzaj sporządzenia aktu wymaga więcej wysiłku niż własnoręczne spisanie ostatniej woli oraz wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów notarialnych, zapewnia największy spokój o stan majątkowy spadkodawcy.
Testament notarialny sporządzany jest przez notariusza zgodnie z wolą spadkodawcy i, jeśli spadkodawca ma takie życzenie, może zostać zarejestrowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów. Ułatwi to dotarcie do testamentu po śmierci spadkodawcy.
Testator może rozrządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci, wyłączając w tym zakresie, w całości bądź częściowo, ustawowy porządek dziedziczenia. W szczególności może do spadku powołać swojego spadkobiercę (bądź kilku z nich) przeznaczając mu cały swój majątek bądź jego część, a nawet – konkretną rzecz. By jednak takie rozrządzenie było skuteczne, forma i treść testamentu muszą być zgodne z wytycznymi, jakie reguluje ustawa.
Po pierwsze, testament może sporządzić tylko jedna osoba – nie można napisać testamentu wspólnie z małżonkiem, nawet jeśli wola testatorów jest taka sama. Taki testament byłby z mocy prawa nieważny.
Wzór testamentu notarialnego w formie dokumentu DOCX.
Testament własnoręczny, czyli holograficzny
Testament własnoręczny wymaga sporządzenia go w całości w formie pisemnej – pismem ręcznym, zaopatrzenia go datą jego sporządzenia oraz podpisem testatora. W treści testamentu mogą znajdować się wszystkie dopuszczalne prawem postanowienia oprócz zapisu windykacyjnego. Może na przykład zawierać:
- powołanie spadkobiercy, tak do całości jak i do części spadku,
- podstawienie (czyli wskazanie spadkobiercy, który dziedziczyłby w sytuacji, w której „pierwszy” z powołanych nie może lub nie chce dziedziczyć),
- zapis zwykły, polecenie – czyli zobowiązanie spadkobiercy do określonego działania lub zaniechania, nie czyniące nikogo wierzycielem,
- wydziedziczenie, czyli pozbawienie prawa do zachowku z racji na ważne wymienione przepisami Kodeksu cywilnego powody),
- wskazanie wykonawcy testamentu.
Warto zaznaczyć, że testament własnoręczny jest tak samo ważny, jak testament notarialny. Jednak w razie sporu sądowego, testament notarialny będąc dokumentem urzędowym, stawiany jest wyżej w hierarchii dowodów od innych rodzajów dokumentów potwierdzających ostatnią wolę spadkodawcy.
Testament z zapisem windykacyjnym
Zapis windykacyjny jest postanowieniem zawartym w testamencie, w którym testator stwierdza, że określona osoba otrzyma po jego śmierci na własność konkretny przedmiot wchodzący w skład majątku. W odróżnieniu od zapisu zwykłego, zapis windykacyjny wymaga zachowania formy aktu notarialnego. W przypadku zapisu windykacyjnego wystarczy żeby spadkobierca posiadający taki tytuł, udał się z nim do notariusza, który sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia. Dysponując jedynie zapisem zwykłym, nie występuje automatyczne przejście własności zapisywanego przedmiotu. Zapisobierca zyskuje tylko i wyłącznie roszczenie, aby spadkobiercy wypełnili postanowienie zapisu i przekazali mu konkretny przedmiot. Jeśli spadkobiercy nie spełnią dobrowolnie zapisu, konieczne będzie wystąpienie na drogę sądową i uzyskanie prawomocnego rozstrzygnięcia. Proces może więc zająć zdecydowanie więcej czasu.
Odwołanie testamentu
Warto pamiętać, że testament można w każdej chwili odwołać. Można to uczynić:
- poprzez zniszczenie go,
- poprzez sporządzenie nowego (z zaznaczeniem, że poprzedni odwołuje),
- poprzez dokonanie zmian, z których wynika wola odwołania poprzedniego testamentu.
Jeśli spadkodawca sporządzi nowy testament, ale nie zawrze w nim wyraźnej woli odwołania poprzednich, ulegną odwołaniu tylko te postanowienia, które nie dają się pogodzić z treścią nowego testamentu.
Nieważność testamentu
Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
- pod wpływem groźby.
Wykaz niezbędnych dokumentów i informacji
Stawiając się u notariusza celem spisania testamentu, testator czyli spadkodawca musi okazać dokument tożsamości.
Testament zwykły
Dla sporządzenia testamentu zwykłego potrzebne są następujące dokumenty i informacje:
- dane osobowe testatora – imiona, nazwisko, imiona rodziców, nazwę i numer dokumentu tożsamości (dowodu osobistego lub paszportu), termin ważności dokumentu tożsamości, PESEL, adres zamieszkania;
- dane osobowe osoby lub osób powołanych do spadku – dla każdej osoby imiona, nazwisko, imiona rodziców, data i miejsce urodzenia, PESEL;
- dane osobowe osoby lub osób wydziedziczanych – w przypadku wydziedziczenia osoby lub osób z kręgu uprawnionych do zachowku, dla każdej osoby należy podać imiona, nazwisko, imiona rodziców, data i miejsce urodzenia, PESEL;
- opis przedmiotu zapisu – w razie ustanawiania zapisu
Testament z podstawieniem
Jeśli testament ma zawierać podstawienie wskazać należy dane osobowe spadkobiercy pierwotnego według powyższego wzoru oraz dane osobowe spadkobiercy podstawionego (tego, który będzie dziedziczył w sytuacji w której pierwotnie powołany spadkobierca nie może lub nie chce dziedziczyć).
Testament obejmujący pozbawienie prawa do zachowku (wydziedziczenie)
W przypadku testamentu obejmującego pozbawienie prawa do zachowku (wydziedziczenie) testator wskazuje spadkobiercy, osobę wydziedziczonego wraz ze wskazaniem przesłanek do pozbawienia go prawa do zachowku.
Testamentu z zapisem windykacyjnym
W przypadku testamentu z zapisem windykacyjnym konieczny jest odpis zwykły księgi wieczystej – odpis elektroniczny dostępny na stronie: www.ekw.ms.gov.pl po uiszczeniu opłaty w wysokości 20 zł za jeden odpis zwykły, lub odpis papierowy dostępny w siedzibach poszczególnych Sądów Rejonowych, Wydziałów Ksiąg Wieczystych – po uiszczeniu opłaty w wysokości 30 zł za jeden odpis zwykły – Sądem właściwym dla nieruchomości położonych w Łodzi jest Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi XVI Wydział Ksiąg Wieczystych ulica Pomorska 37).
Dokumenty do pobrania: formularz z danymi do wypełnienia
Cena testamentu u notariusza
Zgodnie z obowiązującym na postawie Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej cennikiem notariusza, maksymalny koszt spisania testamentu u notariusza wynosi 50 złotych.
