Według polskiego prawa, obowiązują dwa typy ustrojów majątkowych — ustrój ustawowy oraz ustroje umowne. Domyślna, ustawowa wspólność majątkowa może być zmieniona przez małżonków w drodze umownej. Czynność taka musi być przeprowadzona przez notariusza
Ustrój ustawowy
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami na mocy obowiązującego prawa wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Istotą wspólności ustawowej jest rozdział składników majątku na trzy odrębne od siebie masy — majątek wspólny oraz majątki osobiste każdego z małżonków. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Powstanie wspólności majątkowej możliwe jest również w czasie trwania małżeństwa, np. w przypadku:
- uchylenia ubezwłasnowolnienia małżonka,
- ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego w stosunku do współmałżonka,
- z chwilą zniesienia separacji, o ile małżonkowie nie zgłosili wniosku o utrzymaniu między nimi rozdzielności majątkowej oraz
- w wypadku rozwiązania uprzednio zawartej umowy majątkowej małżeńskiej.
W skład majątku wspólnego wchodzą (Art. 31 kro):
- przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich;
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątków osobistych;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie ZUS;
- dochody z majątków osobistych;
Do dokonania szeregu czynności dotyczących majątku wspólnego wymagana jest zgoda współmałżonka, a zdecydowana ich większość musi być dokonana w formie aktu notarialnego.
Zgodnie z Art. 33 kro, w skład majątku osobistego wchodzą tylko wymienione w nim składniki:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Przedmioty majątkowe niewymienione w ustawie wchodzą do majątku wspólnego.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że do majątku osobistego zaliczane są przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej i przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie (spadek), zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Ustroje umowne
Obowiązujący domyślnie ustrój wspólności ustawowej może być przez małżonków, na podstawie umowy zawartą w formie aktu notarialnego:
- rozszerzony,
- ograniczony,
- ustanowiony w formie rozdzielności majątkowej (potocznie znanej jako intercyza)
- ustanowiony w formie rozdzielności majątkową z wyrównaniem dorobków.
Zawarcie umowy majątkowej może poprzedzać zawarcie małżeństwa (intercyza przedmałżeńska).
Warto podkreślić, że zgodnie Art. 73 § 2 kc, niedochowanie formy aktu notarialnego czyni małżeńską umowę nieważną.
Rozdzielność majątkowa czyli intercyza
W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później oraz zyskuje prawo do samodzielnego zarządzania swoim majątkiem.
Najczęściej u notariusza w celu zawarcia umowy o rozdzielność majątkową stawiają się małżonkowie prowadzący działalność gospodarczą. W wyniku zawarcia umowy każdy małżonek osobno może decydować o sposobie wykorzystania i inwestowaniu posiadanych środków oraz, co często jest bardzo ważne, nie odpowiada za zobowiązanie współmałżonka. Umowa o rozdzielności majątkowej zawarta w czasie trwania małżeństwa, powinna uzupełniona o podziału istniejącego dotychczas majątku wspólnego małżonków.
W przypadku umowy o rozdzielność majątkową, która została zawarta przed zawarciem małżeństwa (pot. “intercyza przedmałżeńska“), majątek wspólny małżonków w ogóle nie powstaje. Oczywiście dochodzi ona do skutku dopiero z chwilą zawarcia przez strony związku małżeńskiego.
Umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej jest skuteczna z chwilą jej zawarcia lub w terminie późniejszym, w umowie wskazanym. Umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest niedopuszczalne.
Ustanowienie pełnej rozdzielności majątkowej nie zwalnia małżonków od wykonywania obowiązków, które wynikają z zasad prawa rodzinnego, w szczególności ponoszą oni solidarną odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny art. 30 kro.
Wspólność rozszerzona
Przez zawarcie umowy rozszerzającej wspólność ustawową, do majątku wspólnego małżonków zalicza się składniki majątkowe, które przy braku umownych postanowień weszłyby na mocy prawa do majątków osobistych małżonków. Zakres rozszerzonej wspólności ustawowej zależy od woli małżonków, ale jest ograniczony przez art. 3531 kc oraz art. 49 kro. W szczególności małżonkowie mogą rozszerzyć wspólność majątkową na wszystkie przedmioty należące do nich w chwili zawarcia umowy oraz przedmioty nabyte przez nich w przyszłości.
Wspólność ograniczona
Zawarcie umowy ograniczającej wspólność ustawową wyłącza z majątku wspólnego określone rodzajowo składniki majątku, które weszłyby do majątku wspólnego. Choć co do zasady, przepisy nie ograniczają zakresu zwężenia wspólności, małżonkowie nie mają w tym względzie pełnej swobody, zawarta umowa:
- nie może prowadzić do tego, że majątek wspólny przestanie istnieć,
- nie może naruszać postanowień art. 3531 kc,
- nie można wykluczyć ze wspólności praw należących z mocy prawa do obojga małżonków.
Ograniczenie wspólności ustawowej może zostać ustanowione ze skutkiem na przyszłość.
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków ma wszystkie cechy rozdzielności majątkowej, a jego indywidualny charakter uwidacznia się w chwili ustania umowy, kiedy powstaje konieczność wyrównania dorobków małżonków. (skutek na przyszłość). Po ustaniu rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, małżonkowi którego dorobek jest mniejszy, przysługuje do drugiego małżonka roszczenie o wyrównanie dorobków.
W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu
Dokumenty potrzebne do sporządzenia majątkowej umowy małżeńskiej
Stawiając się u notariusza powinni mieć ze sobą dokumenty tożsamości. Nie są wymagane żadne dodatkowe dokumenty. Należy wskazać jedynie datę zawarcia związku małżeńskiego bądź też planowaną datę zawarcia związku małżeńskiego, jeśli umowa zawierana jest przed wstąpieniem w związek małżeński.
Na potwierdzenie oświadczenia małżonkowie winni okazać notariuszowi odpis skrócony aktu małżeństwa.
Jeśli umowa majątkowa małżeńska obejmuje powrót z ustroju rozdzielności majątkowej do ustroju ustawowego (majątkowa wspólność małżeńska), potrzebny będzie wypis aktu notarialnego – umowy majątkowej małżeńskiej bądź odpis orzeczenia sądu.
Dokumenty do pobrania: formularz z danymi do wypełnienia
Koszt intercyzy (rozdzielności majątkowej) w roku 2024
Zgodnie z obowiązującym na postawie Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej cennikiem notariusza, maksymalny koszt zawarcia u notariusza umowy majątkowej małżeńskiej wynosi 400 złotych. Jeśli konsekwencją ustanowienia rozdzielności majątkowej jest konieczność ujawnienia zmiany stanu prawnego w księdze wieczystej, notariusz pobiera dodatkowo wynagrodzenie w kwocie 200 zł oraz opłatę sądową w kwocie 150 zł.
